احیا و مرمت چاه خانه‌ها، نیاز باغستان سنتی قزوین

باغستان سنتی به عنوان کمربند سبز و ریه شهر قزوین برای بقا و دوام خود به عناصر و عوامل مختلفی نیاز دارد که یکی از آنها احیا و مرمت چاه خانه‌های این پهنه سبز مینودری است

به گزارش کشاورزان پرس به نقل از ایرنا، باغستان سنتی شهر قزوین به عنوان اساسی ترین عنصر اکوسیستم قزوین محسوب می شود و هویت اجتماعی مردم قزوین را رقم می زند.

این پهنه سبز در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و تحت عنوان کمربند سبز قزوین یاد می شود و به زعم فعالان زیست محیطی این کمربند ریه شهر قزوین است و نقش کلیدی در پاکیزگی هوا ایفا می کند و سپر دفاعی در برابر ریزگردها و سیل محسوب می شود.

در باغستان سنتی قزوین از گذشته های دور تاکنون چاه خانه ها به عنوان مکانی برای نگهداری وسایل و ابزار باغداری و محل استراحت باغداران به صورت اشتراکی مورد استفاده قرار می گرفتند اما به مرور زمان با تغییر شرایط و سبک زندگی، آداب و رسوم استفاده از چاه خانه ها نیز دستخوش تغییراتی شد.

متاسفانه از یک سو مساحت این پهنه سبز در اطراف شهر قزوین کاهش یافت و از سوی دیگر به دلیل گسست های فرهنگی ایجاد شده، تمایل و انگیزه باغداران برای استفاده اشتراکی از این چاه خانه ها کاهش یافت و فرهنگ استفاده از آنها رو به فراموشی گذاشت.

به اعتقاد کارشناسان، چاه‌خانه‌ها یکی از عناصر فیزیکی و نمادهای هویت ساز باغ های سنتی قزوین بوده و باغستان سنتی قزوین در واقع بخش مهمی از هویت تاریخی و فرهنگی مردم این شهر را به لحاظ سیستم آبیاری، گونه‌های مقاوم گیاهی، ژن‌های منحصر به فرد و پیشینه تاریخی شامل می‌شده است.

وجود بنایی با عنوان چاه‌خانه در داخل این باغ ها با شاخص‌های ویژه که به لحاظ کاربری و تامین نیازهای باغدار و باغستان بوده است، جزو میراث ارزشمند معماری سازگار با اقلیم طبیعی است که ساماندهی و احیای آنها علاوه بر حفظ این واحدهای معماری بومی موجب تقویت نظام سنتی در حفاظت از باغستان شده و زمینه را برای حضور و استفاده مجدد باغداران فراهم می کند.

قدمت بنای چاه‌خانه‌های فعلی، متعلق به دوره صفوی تا پهلوی بوده و هم اکنون از حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ چاه‌خانه‌ای که در باغ های سنتی پیرامون شهر قزوین وجود داشته، کمتر از یک دهم آنها باقی مانده و مابقی به طور کامل تخریب یا نیمه ویران شده‌اند.

چاه‌خانه‌ها در طول سده‌ها پناهگاه باغداران و نمایانگر الگوی اصیلی از ارتباط بین انسان، طبیعت و معماری بوده و معمولاً از آجر و ملات خشت و گل ساخته می شدند.

فضای چاه‌خانه به عنوان استراحتگاه مشترک باغبانان و محل انبار وسایل آنان بوده و در زمان آبیاری و به خصوص در فصل محصول برای حفاظت از محصولات باغی استفاده می‌شده است.

با توجه به این وضعیت، درخواست های زیادی برای احداث چاه خانه های جدید به سازمان باغستان های سنتی شهرداری قزوین ارسال می شود درحالیکه دست این سازمان برای صدور مجوزهای جدید به دلیل احتمال تغییر کاربری و تبدیل باغستان به ویلاهای شخصی بسته است.

با توجه به این موضوع از یک سو وجود چاه خانه ها برای باغداران و کارگران ضروری و لازم است و از سوی دیگر احتمال می رود صدور مجوزهای جدید به بلایی بنیان کن برای باغستان تبدیل شود و در آینده ای نه چندان دور، حیات کل باغستان را به مخاطره اندازد.

باغستان سنتی شهر قزوین که گردادگرد این شهر را فراگرفته است در گذشته نه چندان دور بیش از چهار هزار هکتار مساحت داشته ولی هم اکنون از این پهنه سرسبز، حدود ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار باقی مانده است.

اگرچه باغستان سنتی شهر قزوین در فهرست آثار ملی ثبت شده است اما متاسفانه این باغستان به دلیل مشکلات مختلف از قبیل کمبود آب، فقدان راه و امنیت، و تهدیدهای توسعه شهری در معرض نابودی قرار دارد و هر روزه دایره وسعت آن تنگ تر و کوچکتر می شود.

در این میان حفظ آداب و سنت های قدیمی آن از جمله چاه خانه ها که محل استراحت و نگهداری وسایل کارگران و باغداران بوده است به همان سبک و سیاق گذشته شاید یکی از راه های حفظ باغستان و تامین نیاز باغداران باشد.

خبرنگار ایرنا برای کسب آگاهی بیشتر در این زمینه با مدیران دستگاه های مرتبط مصاحبه کرده و درخواست ها و مشکلات مرتبط در این زمینه را جویا شده است.

درخواست های زیادی برای احداث چاه خانه های جدید مطرح می شود

مدیرعامل سازمان باغستان های سنتی شهر قزوین گفت: امروزه چاه خانه ها به یکی از مشکلات جدی سازمان باغستان ها تبدیل شده اند و باغداران، تقاضاهای بسیار زیادی برای احداث چاه خانه های جدید دارند.

محمد کریم کاظم پور گفت: تغییر سبک و محیط زندگی به آپارتمان نشینی موجب شده است تا باغداران دیگر مثل گذشته نمی توانند در محیط منزل وسایل و ابزار باغبانی را نگهداری کنند و نیازمند مکانی اختصاصی برای نگهداری آنها هستند.

وی افزود: از سوی دیگر گاهی باغداران از ابتدایی ترین امکانات مانند یک سرویس بهداشتی یا مسایل دیگر هم محروم هستند به همین دلیل مراجعات زیادی به ما دارند و طبق قانون ما اساسا نمی توانیم هیچ مجوز جدیدی در این زمینه صادر کنیم.

کاظم پور گفت: تعداد چاه خانه های قدیمی هم محدود است و وراثتی شدن بخشی از آنها و اختلاف نظرهای موجود میان باغداران که قبلا به صورت اشتراکی از آنها استفاده می کردند مشکلات زیادی را به وجود آورده است.

این مسوول با بیان اینکه باغداران برای دریافت مجوزهای جدید احداث چاه خانه به سازمان مراجعه می کنند، افزود: ما این موضوع را در کمیته فنی باغستان که سازمان های مرتبط هم حضور دارند مطرح کردیم تا در خصوص آن تصمیم گیری شود و باغداران میان سازمان ها معطل نشوند.

وی افزود: به نظر ما تصمیم گیری نهایی در این خصوص باید در دستگاه قضا انجام شود که اساسا آیا ما می توانیم با یک استاندارد خاصی مجوز احداث چاه خانه جدید بدهیم یا خیر؟

کاظم پور گفت: به هرحال این مشکل هم اینک میان باغداران وجود دارد و با توجه به تغییر شرایط و محیط زندگی باغداران باید به آن توجه شود.

این مسوول گفت: در حال حاضر ۲۰ درخواست برای ساخت چاه خانه در باغستان سنتی قزوین ثبت شده است اما تقاضاهای بیشتری در این زمینه وجود دارد.

مجوز مرمت چاه خانه ها در همان مکان سابق داده می شود

مدیر امور اراضی جهاد کشاورزی استان قزوین گفت: گرداگرد شهر قزوین را باغستان سنتی و اراضی درجه یک کشاورزی فراگرفته است و باید در اجرای طرح های عمرانی و توسعه ای نگاه بلند مدت و طبق برنامه داشت.

پرویز عبدی گفت: در چشم انداز اجرای طرح ها باید طوری طراحی صورت گیرد که کمترین آسیب به باغستان برسد ولی متاسفانه هرطرح شهری که اجرا شد اول از همه باغستان تحت الشعاع قرار گرفت.

وی در خصوص احیای چاه خانه های باغستان سنتی قزوین، گفت: حدود 120 چاه خانه که به عنوان اتاق کارگری و نگهبانی نیز یاد می شوند در باغستان از قدیم وجود داشته است و ما مشکلی در بازسازی آنها نداریم.

عبدی گفت:اگر سازمان باغستان ها و میراث فرهنگی به ما مکان چاه خانه ها را اعلام کنند ما در همان نقطه به همان میزان و سطح و وسعت، سریعا کارهای کارشناسی و فنی آن را انجام داده و  مجوز مورد نیاز را صادر می کنیم.

وی افزود: خواهش ما این است که در راستای قانون حرکت کنیم تا در آینده به مشکل برنخوریم.

مدیر امور اراضی جهاد کشاورزی استان قزوین گفت:برای احداث مجوزهای جدید در این زمینه طبق ضوابط ما تنها به مساحت های بالای یک هکتار امکان صدور مجوز را داریم و ما نمی توانیم برای هر دو هزار و سه هزار متر مربع، یک مجوز صادر کنیم که در این صورت، یک شهر در داخل باغستان ایجاد می شود.

عبدی گفت: تعداد چاه خانه ها در گذشته به صورت کاملا دقیق و کارشناسی تعیین شده و به صورت اشتراکی میان باغداران مورد استفاده قرار می گرفته است و الان نیاز به احداث چاه خانه های جدید احساس نمی شود.

وی تصریح کرد: ما انجام کارهای کارشناسی مرمت و احیای این چاه خانه ها را حتما در دستور کار قرار می دهیم و با قید فوریت و به سرعت برای انجام آنها اقدام خواهیم کرد.

امکان احیای چاه خانه ها از محل منابع مرمت مشارکتی وجود دارد

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین گفت: بخشی از ضوابط عرصه باغستان، حفاظت از چاه خانه های سنتی است و براساس عکس های هوایی و مطالعات انجام شده مشاور و محفوظاتی که بین باغداران وجود دارد ما حدود ۱۰۲ چاه خانه سنتی داریم که جای آنها مشخص است.

علیرضا خزائلی درخصوص مرمت و احیای این چاه خانه ها گفت: در سفر مونسان وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به استان قزوین در زمستان سال گذشته این موضوع را طرح کردیم و تصمیمات خوبی در این زمینه گرفته شد.

وی گفت: ما سرفصلی به عنوان مرمت مشارکتی داریم که طبق آن، اجازه داریم از منابع دولتی در خارج مالکیت دولت در قالب عقد قرارداد مشارکت مرمت هزینه کنیم.

خزائلی افزود: ما اجازه این کار را در عرصه چاه خانه های باغستان دریافت کردیم و متقاضیان چاه خانه های اشتراکی یا مالکیتی می توانند به سازمان مراجعه کنند و کمک ما را در قالب مصالح به خصوص آجر سنتی دریافت کنند.

وی گفت: مالکان موظف هستند چاه خانه را براساس اصول و ضوابط مرمتی احیا کرده و مورد بهره برداری قرار دهند.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین تاکید کرد: این فرصت نباید برای احداث اتاقک نگهبانی و کارگری یا موارد دیگر محسوب شود چون چاه خانه ها بخشی از آداب و رسوم باغداران و باغستان سنتی بوده اند و باید این آداب و سنت حفظ شود.

فرایند اداری مرمت و احیای چاه خانه ها تسریع شود/احداث چاه خانه جدید ممنوع

دادستان قزوین در این باره گفت:حدود ۱۲۰ چاه خانه در باغستان سنتی قزوین از گذشته دور باقی مانده است که با توجه به اینکه امروزه وسعت باغستان کاهش پیدا کرده، همین میزان برای رفع نیاز باغداران برای استفاده اشتراکی کافی است.

محمد قاسمی گفت:  اگر قرار است مجوز احداث بنای جدیدی داده شود باید طبق مقررات با آن برخورد صورت گیرد ولی الان خواسته ما این است که برای مرمت و احیای چاه خانه های قدیمی تسریع شود و پروسه اداری آن کوتاه گردد تا به کار غیرمجاز در باغستان منجر نشود.

وی گفت: احداث چاه خانه جدید در باغستان ممنوع است و باید به گونه ای اقدام شود که توقع جدید میان باغداران در این زمینه ایجاد نشود و صرفا احیا و مرمت چاه خانه ها در دستور کار قرار گیرد.

با توجه به اهمیت و نقش چاه خانه ها در پهنه سبز باغستان سنتی قزوین اگرچه صلاح نیست که مجوزهای جدید احداث چاه خانه داده شود ولی می توان با همکاری و هماهنگی دستگاه های متولی از جمله جهاد کشاورزی، میراث فرهنگی و باغستان سنتی قزوین زمینه مرمت و احیای چاه خانه های قدیمی را تسریع کرد و حمایت های مالی لازم را از صاحبان باغستان به عمل آورد.

×

ثبت نظرات و دیدگاه شما

لطفا کد روبرو را وارد کنید

انصراف