مخاطرات شغلی کشاورزان و نبود سیستم آگاهی بخشی

در کشورهای در حال توسعه، پیشرفت حرکت به سمت کشاورزی ازجمله مهم‌ترین اهداف است، بنابراین کشاورزان و کارگران مزرعه ازجمله مهم‌ترین منابع انسانی در چنین جوامعی به‌حساب می‌آیند. این در حالی است که کشاورزی فی‌نفسه یک فعالیت شغلی خطرناک است و دارای درصد بالایی از آسیب‌ها و شاخص‌های خطر است، چراکه کشاورزان روزانه در معرض طیف گسترده‌ای از خطرات و بیماری‌های شغلی قرار دارند.

به گزارش کشاورزان پرس به نقل از ایسنا، بنا بر گفته‌های متخصصان، آمارهای اعلام‌شده از سوی سازمان بین‌المللی کار و سازمان خواروبار جهانی نشان می‌دهند که در هر سال، بیش از نیمی از حوادث مرتبط با محل کار در سراسر جهان که به مرگ می‌انجامد، مربوط به کارگران و فعالان کشاورزی است. لذا نیاز به اقدامات پیشگیرانه در زمینه کاهش حوادث و بیماری‌های ناشی از کار در بخش کشاورزی ضروری به نظر می‌رسد. به عبارتی، برای حفاظت از سلامتی و دستیابی به ایمنی در محل کار و رفع این نگرانی‌ها، نیازمند اقدامات پیشگیرانه به‌عنوان یک چالش و اولویت برای بهداشت حرفه‌ای کشاورزی هستیم. محققان معتقدند بهبود شرایط ایمن در کار تنها با انطباق بر الزامات هنجاری صورت نمی‌گیرد، بلکه باید رفتار کشاورزان نیز مطالعه شود.

این در حالی است که کشاورزی فی‌نفسه یک فعالیت شغلی خطرناک است و دارای درصد بالایی از آسیب‌ها و شاخص‌های خطر است، چراکه کشاورزان روزانه در معرض طیف گسترده‌ای از خطرات و بیماری‌های شغلی قرار دارند. مواردی نظیر پرتوهای مضر نور خورشید، بیماری‌ها و عوارض ناشی از گرما، ارتعاشات و سروصدای ماشین‌آلات، سموم، آفت‌کش‌ها و کودها، موارد مربوط به ارگونومی، فشارهای روانی و فعالیت بدنی زیاد در شرایط نامناسب ازجمله عوامل تهدیدکننده سلامت آنان است.

در همین زمینه، پژوهشگرانی از دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه علوم پزشکی ایران پژوهشی را انجام داده‌اند که در آن به نوع شناسی رفتار و بررسی نگرش کشاورزان نسبت به سلامت حرفه‌ای خود در کشاورزی پرداخته شده است.

این تحقیق با مشارکت ۳۸۲ کشاورز از استان کرمانشاه انجام شده و اطلاعات مورد نیاز پژوهش با استفاده از پرسشنامه تهیه شده توسط محققان جمع‌آوری شده است.

نتایج این تحقیق نشان می‌دهند که کشاورزان از چهار نوع نگرش بوم گرایانه، اقتصادگرا، کارمحور و سلامت‌محور و همچنین چهار الگوی رفتاری ساختارمند، انگیزشی، پیشگیرانه و خودمحورانه پیرامون سلامت حرفه‌ای خود پیروی می‌کنند.

به گفته سمیه مرادحاصلی، پژوهشگر گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس و همکارانش، «یافته‌های ما نشان می‌دهند که کشاورزان، نگرش‌های متفاوتی را نسبت به سلامت حرفه‌ای در محیط کار دارند و براساس آن‌ها، الگوهای رفتاری متنوعی را نیز در محیط کار بروز می‌دهند. لذا می‌توان پیشنهاد داد که دست‌اندرکاران بخش کشاورزی و بهداشت با مشارکت یکدیگر به تغییر نگرش‌های مغایر با سلامت حرفه‌ای کشاورزی بپردازند».

به اعتقاد آن‌ها، «برای بروز رفتارهای سلامت حرفه‌ای، اقدامات حمایتی و پشتیبانی بخش دولتی و خصوصی می‌توانند الگوهای رفتاری کشاورزان را به سمت رفتارهای ساختارمند و پیشگیرانه تغییر دهند».

این پژوهش نشان داده که الگوهای رفتاری کشاورزان نسبت به سلامت حرفه‌ای متفاوت است. به‌طوری‌که در الگوی رفتاری ساختارمند، کشاورزان اصول ایمنی و حفاظتی را در انجام فعالیت‌های کشاورزی رعایت می‌کنند. اما، در الگوی رفتاری خودمحورانه کشاورزان بر اساس شرایط، نیاز، محیط و طرز فکر خود از ابزار حفاظتی در حین اقدامات کشاورزی استفاده می‌کنند.

مرادحاصلی و همکارانش می‌گویند: «در کنار این دو الگوی رفتاری، برخی کشاورزان رفتارهایی را بروز می‌دهند که از وقوع حوادث و بیماری‌های مرتبط با فعالیت‌های کشت و کار پیشگیری می‌کند و یا این‌که آن‌ها رفتارهای ایمنی را با انگیزه خاصی انجام می‌دهند. درواقع رفتار آنان دارای ابعاد متفاوتی است که از عوامل متعددی تأثیر می‌پذیرد».

آن‌ها افزوده‌اند: «می‌توان بیان داشت که الگوهای رفتاری کشاورزان نیز مانند نگرش‌های آنان از الگوهای مختلفی پیروی می‌کند. این الگوها نیز ممکن است براساس تجربیات، احساسات، وضعیت اقتصادی- اجتماعی، محیط پیرامون و بسیاری عوامل دیگر نشأت گرفته باشد. بنابراین، در طراحی هرگونه مداخله جهت بهبود نگرش و رفتار کشاورزان نسبت به ایمنی خود باید به ابعاد درون فردی، بین فردی و برون فردی توجه شود».

این یافته‌ها که می‌توانند نقش مهمی در طراحی سازوکارهای مداخله‌ای برای بهبود توجه کشاورزان به ایمنی و سلامت خود در محل کار داشته باشند، در «مجله سلامت کار ایران» وابسته به دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران منتشر شده‌اند.

سلامت کشاورزان