دستیار ویژه معاون علمی و فناوری ریاست‌ جمهوری در گفتگو با کشاورزان پرس:

اولین چالش ما عدم کاربرد پژوهش و تحقیقات انجام شده در حوزه کشاورزی است

"اولین چالش ما عدم کاربرد پژوهش و تحقیقات انجام شده در حوزه کشاورزی است." این بخشی از صحبت‌های دکتر«علیرضا دلیری» دستیار ویژه معاون علمی و فناوری ریاست‌ جمهوری در گفتگو با کشاورزان پرس درخصوص موانع دانش بنیان شدن بخش کشاورزی است. متن کامل آن را در ادامه می‌خوانید.

بر اساس اعلام سازمان تحقیقات و ترویج کشاورزی تنها 6 درصد از شرکتهای دانش بنیان در بخش کشاورزی فعال هستند، شرایط کشاورزی دانش بنیان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

اشاره به سازمان تحقیقات و ترویج کشاورزی کردید، هرچند دکتر "خیام نکویی"،که جدیدا بر این منصوب شده فرد مسلطی در حوزه کشاورزی و فناوری‌های نوین است، لیکن این پرسش از گذشته مطرح است که خروجی این سازمان که متولی تحقیقات و ترویج کشاورزی در کشور است و بیش از ده هاهزار کارمند و چندصد نفر عضو هیأت علمی دارد، برای کشاورزی کشور چه بوده است! به طور نمونه چه میزان بذر در کشور تحویل داده است؟ البته پژوهش صورت گرفته اما باید دید این پژوهش‌ها تا چه اندازه کاربردی بوده است! لذا اولین چالش ما این است که پژوهش و تحقیقات در حوزه کشاورزی کاربردی نبوده است.

ظرفیت کشاورزی و تنوع اقلیمی کشور ما بسیار بالاست و از نظر تنوع محصولات قابل کشت در شرایط خوبی قرار داریم و به طور کلی اقبال عمومی به کشاورزی بر اساس تفکری که از گذشته وجود داشته بالا است. کشاورزان ما همیشه به تداوم کشت وابستگی زیادی داشته‌اند و از این لحاظ می‌توان گفت کشاورزی بستر خوبی برای برنامه‌ریزی و تحول است.

با توجه به امکانات ایده‌آل کشاورزی در ایران به چه دلیل این بخش تا کنون به جایگاه اصلی خود نرسیده است؟

بحث آموزش در کشاورزی ما دچار ضعف است؛ و همیشه این پرسش‌ها مطرح است که کدام یک از فارغ‌التحصیلان کشاورزی می‌توانند در زمین‌های کشاورزی فعالیت کنند! اطلاعات یک فارغ التحصیل کشاورزی در مقایسه با یک کشاورز سنتی چگونه است؟ چرا آموزش کشاورزی ما همواره به شکل تئوری بوده است؟ البته هرچند دروس عملی در دانشگاه‌ها آموزش داده می‌شوند لیکن این دروس خیلی اثرگذار نبوده و خروجی مثبتی نداشته تا دانشجویان بتوانند فرایند کشت و برداشت را به طور کامل طی کنند.معمولا متخصصان ما که قصد فعالیت زراعی در این حوزه را داشته و طبیعتا باید بر فعالیت کشاورزان نظارت کنند و در سازمان‌های نظارتی ما به این قشر مشاوره بدهد، معمولا تسلط کمتری از آنها دارند! این موضوع باعث می‌شود که کشاورزی ما کماکان به صورت سنتی باقی بماند.

دنیا در بخش کشاورزی به سمت مدرنیته رفته است و کشورهای بزرگی در دنیا فعالیت‌های کشت، داشت، برداشت، آبیاری،نگهداری و کنترل و نظارت را به شکل مدرنیزه انجام می‌دهند. بر این اساس دوره‌‎های کشت کاهش پیدا کرده و فصول تغییر یافته است لیکن هنوز ما در ایران پیشرفتی نداشته‌ایم.

به طور کلی اعتقاد دارم حوزه کشاورزی ما نتوانسته اشراف کافی به سیستم کشاورزی داشته باشد و حتی دیتای جامع وکاملی ارائه نکرده است! البته در دوره جدید تیم وزارت جهاد کشاورزی و وزیر محترم فعلی که فرد مطلع وبا انگیزه ای است به نظر می‌رسد می‌توانیم شاهد اتفاقات مثبتی در این حوزه باشیم اما به طور کلی درگذشته این چنین نبوده وامیدواریم که این خروجی در آینده ملموس باشد.

چرا تمایل شرکت‌های دانش بنیان برای حضور در بخش کشاورزی خیلی زیاد نیست؟

کشاورزی یکی از اولویت‌های ما در بحث دانش بنیان است. در این زمینه در معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری، چندین ستاد مشغول به فعالیت هستند؛ستاد فناوری، تمرکز آب، گیاهان دارویی، کشاورزی و زیست شناسی از این جمله هستند؛ حتی در ستاد فناوری اطلاعات در حوزه کشاورزی نظارت ومدیریت هوشمند فعالیت‌های خوبی انجام شده است. تعداد شرکت‌های دانش بنیان در این زمینه بسیار است ولی اکثر شرکت‌هایی که ایجاد شده‌اند، خودشان این فرایند را مدیریت کرده‌اند و ما شاهد رسوخ اطلاعات به کشاورزان سنتی نبوده‌ایم. موضوعی که از طریق تعامل سازمان‌های کشاورزی و متولیان امر قابل انجام است تا هماهنگی ما‌بین، به دست آنها شکل گیرد.

شرکت‌هایی در کشور فعال هستند که با استفاده از اینترنت اشیا ، اقدام به کنترل از راه دور مزارع و گلخانه‌ها کرده‌اند. امروزه در بحث زمان و مدت آبیاری، سم زدایی، تغییرات اقلیمی آب و هوا به شکل هوشمند با استفاده از سنسورهایی که در زمین به کار گذاشته می‌شود ، تنها از طریق موبایل می‌توان بر زمین‌های کشاورزی کنترل داشت ؛ به طور نمونه شرکتی در رفسنجان در حد وسیعی در باغات پسته به این امر می‌پردازد و این موضوع باعث کنترل، مدیریت و مکانیزه شدن کشاورزی شده است ویا در جیرفت فردی پلتفرمی راه اندازی کرده که خدمات به کشاورزان می دهد.

به نظر شما در بحث دانش بنیان شدن بخش کشاورزی اولویت با کدام حوزه است و این ضرورت بیشتر در کجا احساس مس‌شود؟

هر بخش جایگاه خود را دارد اما یکی از نیازهای اساسی کشور بحث بذر است؛ هرچند در بخش خصوصی شرکتی دانش بنیان در کشور فعال است که چندین نوع بذر تولید می‌کند ولی این قضیه عمومیت پیدا نکرده است. اگر تمرکز ما در تولید بذر بیشتر شود وابستگی کمتری به واردات خواهیم داشت. دومین نیاز بحث مدیریت آبیاری است. چرا که سال به سال شرایط آبیاری ما بدتر می‌شود. روش‌های تأمین آب و مدیریت منابع آب موجود از ضروریات اصلی ماست. سومین موضوع تولید مکانیزه با نگاه فناورانه است که از مهمترین نیازهای کشور به حساب می‌آید. برخی از محصولات در کشور بر اساس مدیریت زمان کشت و مدیریت و تقویت خاک و نوع بذر تولید می‌شود این اقدام باعث کوتاه شدن زمان کشت شده در نتیجه منجر به ارتقای میزان محصولات می‌شود. به طوری که گاهی میزان برداشت محصول در یک زمین سنتی چند برابر می‌شود، اقدامی که باعث برداشت اقتصادی شده و یک روش نوین در کشت به حساب می‌آید.

در آخر بحث نظارتهای کنترلی اهمیت زیادی دارد، به طوری که بعضا شاهد هستیم به دلیل حوادث غیرمترقبه سرما، سیل و ... کشاورزان دچار زیان‌های بسیاری می‌شوند. در این شرایط اگر بتوانیم سیستم‌های هوشمند نظارتی داشته باشیم در مدیریت حوادث موفق خواهیم بود، این‌ها مواردی هستند که هر یک در جایگاه خود مهم و ضروری هستند.

باوری در خصوص مکانیزه شدن کشاورزی وجود دارد که با مکانیزه شدن کشاورزی شاهد کاهش نیازمندی به نیروی انسانی و کاهش اشتغال در سطح روستا خواهیم بود . در این‌باره چه نظری دارید؟

این موضوع دامنگیر تمامی خدمات و محصولات است، مردم که نمی‌توانند از خدمات تسهیل‌گرانه و هزینه کاهش خدمات کشت دور باشند. ما در بسترهای پرداختی و بانکی هم با این قضیه مواجه هستیم و الان به گونه‌ای شده که مردم با استفاده از موبایل به شکل آنلاین به خدمات دسترسی پیدا می‌کنند. به نظر من اشتغال هیچ زمان از بین نخواهد رفت بلکه می‌توان مسیر جدید برای آن تعریف کرد. می‌توان خدمات را مکانیزه کرد و برای افرادی که این خدمات را ارائه می‌کردند شغل مکمل خدمات تعریف کرد. این گونه نیست که اگر کشاورزی سابق از کارگرهای مختلفی برای برداشت سنتی محصولات استفاده می‌کرده با مکانیزه شدن کشاورزی نیازی به نیروی انسانی نداشته باشد بلکه، حالا با مکانیزاسیون ممکن است فعالیت‌های نظارتی و کنترلی جدیدی برای نیروی کار ایجاد شده باشد که در واقع نسخه‌های جایگزین اشتغال است.

یکی از معضلات کشاورزی ایران مدیریت نادرست منابع آبی است، کشاورزی دانش بنیان از چه طریق می‌تواند به کمک این مشکل بیاید؟

متأسفانه ما با محدودیت منابع آبی در کشور مواجه هستیم؛ لذا باید به فکر مدیریت اصولی باشیم. کشاورزان ما بر اساس عادت کشاورزی می‌کنند و کشور دچار کمبود آب است. مدیریت منابع آبی مبحث مهمی است؛زمان‌های کشت، نحوه انتقال آب جزء موارد مهم در این حوزه است. هرچند مجموعه جهاد کشاورزی طرح‌های بسیاری از جمله آبیاری قطره‌ای واستفاده از روش‌های نوین انتقال آب را اجرایی کرده‌اند اما این موضوعات به شکل فراگیر وجذاب نتوانسته بخش‌های مختلف کشاورزی را تحت تأثیر قرار دهد و مدیریت منابع را به شکل درستی هدایت کند.

ما باید مدیریت جایگزینی کشت را در دستور کار قرار دهیم؛ برخی از محصولات ما نیازمند آب بیشتری هستند در نتیجه باید محصول جایگزینی داشته باشیم؛ مثل هندوانه. این محصول نیازمند آب زیادی است و لزومی به کشت آن در کشور وجود ندارد بلکه می‌توان آن را وارد کرد. کشور ما کشور کم آبی است و بهتر است به جای این محصولات، محصولاتی کشت شود که بتوان سطح بیشتری را زیرکشت برد تا ارزآوری بیشتری برای کشور داشته باشند.

اقبال عمومی در دنیا به کشت گیاهان دارویی بیشتر است اگر ما بتوانیم چنین محصولاتی که نیاز به آبیاری کمتری دارند را کشت کنیم، از نظر اقتصادی برای صادرات و همچنین نیاز داخلی در کشور کمک شایانی کرده‌ایم. این اتفاقات باید در سیستم هماهنگی وزرات کشاورزی با کشاورز رخ بدهد و سپس نسخه‌ای برای کشاورزی تدوین شود تا بر اساس آن بتوانیم به سمت ارتقاء کشاورزی حرکت کنیم. اتفاقی که تا کنون رخ نداده و دلیل آن هم وجود بحران‌هایی است که همواره در مناطق مختلف کشور با آنها مواجه هستیم.

به موانع و مشکلات موجود در کشاورزی اشاره کردید، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در این حوزه چه راهکارهایی ارائه داده و چه برنامه‌هایی برای آینده دارد؟

همانطور که اشاره کردم سه ستاد فناوری در این حوزه ایجاد کرده‌ایم و بالغ بر چند هزار شرکت دانش بنیان در حوزه کشاورزی داریم که اتفاق خوبی است. اما این اتفاق نه برای ما نه کشاورزان و نه مردمی که بهره‌بردار هستند، رضایت بخش است. لذا نیازمند ایجاد زیرساختی اساسی است. امسال که سال تولید دانش بنیان است، اولین سندی که ما بین معاونت علمی فناوری و و وزارت جهاد کشاورزی تنظیم شد، سند کشاورزی بر مبنای تولید دانش بنیان بود که به عنوان سند سال تدوین و ابلاغ شد. به امید خدا این سند مبنای عملکرد وزارتخانه مربوطه خواهد بود. لذا فکر می‌کنم امسال سال پایه ارتقای کشاورزی در کشور باشد و قطعا تعداد شرکت‌های دانش بنیان در حوزه کشاورزی افزایش خواهد یافت تا با استفاده از روش‌های نوین و استفاده از استارتاپ‌ها بتوانیم در این حوزه و در مسیر اجرای سند عملیاتی حرکت کنیم.

چه صحبتی با جامعه نخبگانی علاقمند به ورود در این عرصه را دارید؟

من از ابتدای شکل گیری معاونت علمی فناوری در این نهاد حضور داشته‌ام و قدیمی ترین مدیر معاونت علمی و فناوری هستم؛ از گذشته همراه با این استارتاپ‌ها و شرکت‌ها که بزرگ و بزرگ‌تر شده‌اند بوده‌ام . بهترین حس به زندگی را در این دوران تجربه کرده‌ام چرا که شاهد خروجی کار این عزیزان هستم. نکته مهمی که به دوستان علاقمند به فعالیت در این مسیر می‌گویم این است که بهترین کار اقتصادی موجود در کشور حوزه کار استارتاپی و دانش بنیانی است، چرا که پشت آن فکر، ایده و تلاش است. در این مسیر افراد محصول و روش جدیدی را طراحی می‌کنند لذا حوزه جذابی است. کشاورزی عرصه بکرتری برای فعالیت است چرا که در برخی از حوزه‌ها، نظیر پلتفرم‌های فناوری اطلاعات جامعه اشباع شده است ولی حوزه کشاورزی در اول راه قرار دارد و تنوع بخش‌ها بالا بوده لذا هر کس در این مسیر بتواند فناوری نوین را رسوخ دهد هم توانسته به کشور خدمت کند و هم بیزینس خوبی را مدیریت کرده و به درآمد قابل قبولی برسد.

گفت و گو: اعظم صفایی

تحقیقات کشاورزی