به گزارش کشاورزامن پرس به نقل از ایرنا، کم آبی در سالهای اخیر به واسطه خشکسالی یکی از مهم ترین چالش های کشور بوده که مصرف نامناسب منابع آبی زیرزمینی در طول بیش از نیم قرن آنرا تشدید کرده و بر کشاورزی کشور و همچنین استان قزوین که با کم تر از یک درصد مساحت ایران حدود ۴ تا ۵ درصد محصولات کشاورزی کشور را تامین می کند، سایه انداخته است.

با کاهش قابل ملاحظه بارندگی ها در سال جاری بیم آن می رود که با تشدید خشکسالی ها، بخشی از اراضی کشاورزی استان قزوین به ویژه در دشت قزوین قابلیت کشت و کار را از دست بدهند و با رها شدن آنها از سوی کشاورزان به جمع اراضی بیابانی اضافه شوند.

با این شرایط به نظر می رسد یکی از اولویت های کشور در بخش کشاورزی باید اصلاح الگوی مصرف آب در این بخش باشد که در کنار فاکتورهایی نظیر  توسعه آبیاری های نوین و حذف آبیاری های سنتی و عدم اجازه برداشت آب از چاه های غیرمجاز، اصلاح الگوی کشت و کاهش کشت محصولات پرآب بر و توسعه کشت محصولات کم آبر از الزامات آن است، موضوعی که مسوولان سازمان جهاد کشاورزی قزوین می گویند در حال پیشروی به سمت آن هستند.

در چنین شرایطی بدون شک استفاده از آب های شیرین زیرزمینی برای کشت محصولات پرآب بر منطقی نیست و به نوعی اتلاف منابع آن هم آب به عنوان مایه حیات به شمار می رود.

به گفته مسوولان شرکت آب منطقه نزدیک به ۹۱ درصد آب مصرفی در استان قزوین به بخش کشاورزی اختصاص دارد و می توان با اصلاح الگوی کشت و کاهش سطح زیر کشت محصولات پرآب بر در کنار سایر اقدامات نظیر هوشمندسازی کنتورها و تجهیز اراضی به آبیاری نوین نیازهای آبی این بخش را کاهش داد و در آن صرفه جویی کرد.

مخالف کشت محصولات جالیزی نیستیم بلکه بر کشت به اندازه تاکید داریم

یدالله ملکی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: ما مخالف کشت محصولات جالیزی و صیفی و سبزی جات نیستیم بلکه تاکید ما برکاهش سطح زیر کشت این دسته از محصولات پرآب بر و صرفه جویی در مصرف آب هستیم.مدیرعامل شرکت آب منطقه ای قزوین می گوید این دستگاه به عنوان متولی حاکمیتی تامین آب مخالف کشت محصولات جالیزی و پرآب بر نیست اما این محصولات باید به اندازه و در حد تعیین شده کشت شوند در صورتی که کشاورزان ایجاد محدودیت برای کشت را سخت می پذیرند.

این مسوول گفت: در سال های گذشته هرساله شاهد آن بوده ایم که کشت برخی محصولات پرآب بر بیش از اندازه بوده و کشاورزان در نهایت به دلیل نداشتن صرفه اقتصادی با وجود هزینه بالا و آب فراوان مزارع خود را رها کرده اند. 

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان قزوین گفت: با توجه به کاهش قابل توجه بارندگی ها در سال جاری، برنامه ای برای ارایه سهمیه آب به منظور کشت محصول در فصل تابستان به اراضی کشاورزی استان قزوین نداریم.

این مسوول با بیان اینکه در سال هایی که بارندگی ها کم است فشار بر روی سفره های آب زیرزمینی افزایش می یابد و صحیح نیست که آب را از چند ده یا چند صدمتری زمین بالا کشیده و محصولی بکاریم که به دلیل نداشتن مشتری روی مزرعه باقی بماند، تاکید کرد: با توجه به اینکه منابع آبی در کشور و استان محدود است، باید فرهنگ کشت محصولات کشاورزی تغییر یافته و کشت محصولات پرآب بر تا حد امکان کاهش دهیم.

ملکی با بیان اینکه هنوز به ارزش واقعی آب پی نبرده ایم و آنرا اتلاف می کنیم، خاطرنشان کرد: امروز دیگر نمی توانیم با اتکا به روش های سنتی و آبیاری غرقابی به تولید محصولات کشاورزی بپردازیم زیرا که منطقی نیست آب را به این سختی و با هزینه های بالا تامین کرده و آن وقت بدون برنامه آنرا مصرف کرده و هدر بدهیم.

این مسوول به هزینه های بالای تامین و انتقال آب از سدها و رودخانه ها و هدایت آنها به کانال های کشاورزی و لوله های آبرسانی، اشاره کرد و ادامه داد: در حال حاضر آب تقریبا به شکل رایگان یا بسیار ارزان در اختیار کشاورزان قرار می گیرد در حالی که برای تامین آن بیش از ده ها برابر هزینه می شود البته اگر ارزش واقعی آب را محاسبه کنیم با  اعداد بسیار بزرگی باید روبرو شویم.

ملکی هشدار داد اگر زیربار اصلاح الگوی کشت و تغییر رویکردها و عادت نادرست قبلی در این بخش نرویم در آینده نه چندان دور با یک دشت خشک و غیرقابلیت کشاورزی روبرو خواهیم شد که دودش نخست به چشم کشاورزان می رود چرا که دولت مکلف است در هر شرایطی آب شرب را تامین کند اما برای تامین آب کشاورزی مکلف نیست و اگر در شرایط خاصی قرار بگیریم آب بخش کشاورزی تنها محدود به محصولات خاصی مانند گندم، جو و کلزا و امثال آن می شود.

این مسوول گفت: متاسفانه بسیاری از کشاورزان ما از سالیان دراز عادت کرده اند تا آب را به هرگونه دوست دارند مصرف کنند و حالا که برای کنترل مصرف اقدام به نصب کنتور بر روی چاه ها کرده ایم و مصرف را محدود و مطابق با نیاز کاهش داده ایم، معترض هستند و به نمایندگان و استاندار و وزیر و رئیس جمهور نامه می نویسند و یا به شرکت آب منطقه ای مراجعه می کنند در حالی که باید بدانند این کار اقدامی در راستای منافع و مصالح ملی و در جهت پایداری فعالیت های کشاورزی انجام شده و به سود خود آنهاست.

ملکی همچنین گفت: کنترل مصرف آب در بخش کشاورزی تنها برعهده یک دستگاه نیست بلکه نیازمند یک اقدام فرادستگاهی است و به یک تقسیم کار نیاز دارد که در بخش نوع کشت این وظیفه با جهاد کشاورزی است.

هیچ گونه حمایتی برای کشت محصولات پرآب در قزوین نداریم

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی قزوین نیز می گوید این دستگاه امسال برنامه ای برای حمایت از کشت محصولات پرآب بر و کمک به تامین آب آنها ندارد و برنامه کاهش سطح زیر کشت محصولات جالیزی و سبزی و صیفی جات در این استان همچنان ادامه دارد.

مجید اسماعیلی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا همچنین معتقد است جهاد کشاورزی ابزار الزام آور برای اینکه کشاورزان را ملزم به کشت محصول خاصی کرده و یا کشت محصولی را ممنوع کند ندارد و در این راه تنها ابزار مفید آموزش و فرهنگ سازی است.

وی اظهار داشت: امسال نسبت به پارسال شاهد کاهش حدود ۵۰ درصدی بارندگی و نزولات جوی در استان بوده ایم و در مقایسه با میانگین بلند مدت نیز بارندگی ها در قزوین ۳۲ درصد کاهش یافته که بدون شک این موضوع آثار منفی برای بخش کشاورزی به همراه خواهد داشت.

این مسوول ادامه داد : به دلیل شرایط موجود و در راستای پیشبرد سیاست های وزارت جهاد کشاورزی امسال هیچ گونه حمایتی از کشت محصولات پرآب بر نداریم و این موضوع را برای اطلاع و پیگیری به فرمانداران و مدیریت های جهاد کشاورزی شهرستان ها نیز اعلام کرده ایم.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی قزوین افزود: توسعه کشت گیاهان علوفه ای کم آب بر با توجه به نیاز مبرم صنعت دامپروری کشور به طور جدی در دستور کار قرار دارد بنابراین از کشت محصولاتی چون خللر و ماشک، سورگوم علوفه ای و دانه ای و چغندر علوفه ای استقبال می کنیم و حمایت لازم را از کشاورزان به عمل خواهیم آورد.

این مسوول با بیان اینکه چاره ای جز آموزش و فرهنگ سازی به کشاورزان نداریم، گغت: پباده سازی و اجرای برنامه اصلاح الگوی کشت کار آسانی نیست و جهاد کشاورزی ابزار الزام آور و قوه قهریه برای اینکه کشاورزان را اجبار به کشت نوع خاصی از محصولات بکند ندارد بلکه این برنامه در یک فضای تعاملی، فرهنگی و آموزشی دنبال می شود که نتیجه بخش بودن آن نیازمند گذشت زمان است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی قزوین گفت: با ارایه آموزش به کشاورزان درصدد هستیم کشت گیاهان کم آب بر را توسعه ببخشیم، به عنوان نمونه به کشاورزان پیشنهاد شده تا چغندر علوفه ای را به جای ذرت علوفه ای کشت کرده و همچنین در مناطق دارای آب کم کشت گیاهان دارویی مانند گل محمدی و زعفران به جای محصولات جالیزی در دستور کار قرار بگیرد.

اسماعیلی با بیان اینکه دولت سیاست های خوبی را برای کشاورزی کشور ریل گذاری کرده که از جمله آنها باید به توسعه آبیاری نوین، رشد و خودکفایی در محصولات استراتژیک و کاهش سطح زیر کشت محصولات پرآب بر اشاره کرد،گفت: سطح زیر کشت سبزی، صیفی جات و محصولات جالیزی استان قزوین در سال ۹۲ بیش از ۱۹ هزار هکتار بود که این رقم با هدف صیانت از سفره های آب زیرزمینی و صرفه جویی در مصرف آب بخش کشاورزی سال گذشته به ۱۰ هزار و ۹۰۰ هکتار کاهش یافت.

قطع کامل کشت های پرآب بر میسر نیست

مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی قزوین به نکته خاصی اشاره می کند و می گوید قطع کامل کشت های پرآب میسر نیست و صحبت در این خصوص غیرکارشناسی است. 

این مسوول و فارغ التحصیل رشته کشاورزی معتقد است کشت محصولات پرآب بر باید کنترل شده باشد و در این بخش باید با به کارگیری فناوری مصرف آب را کاهش داد نه این که کشت را قطع کرد.

تورج بنیادی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: یکی از برنامه های ما در راستای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی کاهش کشت های بهاره و جایگزینی آن با کشت های پاییزه است.

این مسوول افزود: در فصل بهار و با گرم شدن هوا شدت و سرعت تبخیر آب بیشتر است و محصولات کشت شده برای تغذیه باید از آب های زیرزمینی استفاده کنند اما در پاییز می توان با مقدار آب کم تر محصول بیشتری را برداشت و تولید کرد.

بنیادی گفت: در سال های اخیر توزیع بذر علوفه های کم آب را به کشاورزان استان آغاز کرده ایم که متناسب برای کشت پاییزه و دیم بوده و بذور مصرفی آن کم آب بر و مقاوم به سرما هستند و از آب باران تغذیه می کنند.

بنیادی ادامه داد: این بذور سال زراعی گذشته در سطخ ۷۵۰ هکتار از اراضی کشاورزی استان قزوین مورد استفاده قرار گرفت و در سال زراعی پیش رو نیز برای کشت در سطح بیش از هزار هکتار برنامه ریزی کرده ایم و به همین منظور توزیع بذور رایگان و یارانه ای را به کشاورزان در دستور کار قرار داده ایم.

این مسوول گفت: سال گذشته برنامه ابلاغی کشت سبزی و صیفی جات در استان ۱۲ هزار و ۵۰۰ هکتار بود که این سقف رعایت شد و امسال با توجه به سیاست های وزارت جهاد کشاورزی مبنی بر کاهش کشت محصولات پرآب این رقم به ۱۱ هزار و ۵۰۰ هکتار کاهش یافته است.

مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی قزوین همچنین گفت : این که کشت محصولات پرآب بر کشاورزی در کشور و یا استان قزوین به طور کامل قطع شود یک ایده و ذهنیت نادرست و سخن غیرکارشناسی بوده و میسر نیست چرا که جامعه به این دسته از محصولات کشاورزی نیز نیازمند هستند بلکه ما باید بکوشیم تا سطح زیر کشت این دسته محصولات را کاهش دهیم و با ارتقای بهره وری و استفاده از فناوری و دانش روز از مصرف آب زیاد در کشت آنها جلوگیری کنیم.

بنیادی گفت: ممنوعیت کشت محصولات کشاورزی در دستور کار نیست مگر در شرایط بسیار بحرانی که خوشبختانه در این وضعیت قرار نداریم با این وجود همه به اینکه باید در مصرف آب بخش کشاورزی صرفه جویی شود، اتفاق نظر داریم.

این مسوول گفت: طی سال های اخیر حمایت های دولت و آگاهی بخشی به کشاورزان موجب شده تا شیوه آبیاری محصول پرآبی چون گوجه فرنگی در استان قزوین تغییر پیدا کند و از غرقابی و به تیپ یا نواری تبدیل شود به طوری که اکنون ۷۰ درصد مزارع این محصول در استان به شکل تیپ آبیاری می شوند.

مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی قزوین ادامه داد: استفاده از آبیاری تیپ یا نواری نسبت به غرقابی موجب کاهش حداقل ۵۰ درصدی مصرف آب در اراضی کشاورزی می شود.

بنیادی با بیان اینکه اصلاح الگوی کشت و توسعه کشت محصولات کم آب بر یک شبه امکان پذیر نیست و این سیاست را باید به تدریج پیش برد،گفت: در بحث جایگزینی محصولات پرآب بر با کم آب بر هدف صرفا حذف کشت محصول نیست چرا که برخی کشاورزان سالهاست یک محصول را مثلا گوجه فرنگی کشت کرده اند و در کشت سایر محصولات تخصص ندارند بنابراین ما به این دسته از کشاورزان آموزش می دهیم که چطور با سطح زیر کشت کم تر و آب کم تر میزان تولید خود را حفظ کرده و یا حتی افزایش دهند و در برخی موارد نیز توصیه می کنیم.

مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی قزوین با بیان اینکه کشت هندوانه و خربزه در استان قزوین که به عنوان سرآمد محصولات پرآب بر کشاورزی شناخته می شوند هر سال رو به کاهش است،گفت: بیشتر کشاورزان خود به این نتیجه رسیده اند که به میزان آب موجود اقدام به کشت کنند در غیر این صورت به مشکل برخورده و امکان کشاورزی پایدار را نخواهند داشت.

رهاورد: 

برای کاهش کشت محصولات پرآب بر به نظر می رسد باید از ظرفیت رسانه ها و فضای مجازی به منظور آگاه سازی و اقناع کشاورزان بیشتر استفاده کرد، همچنین باید طرح های تشویقی که کشاورزان را برای کشت محصولات جایگزین ترغیب کند در دستور کار دولت و وزارت جهاد کشاورزی قرار بگیرد.

توسعه استفاده از دانش روز و فناوری برای کاهش مصرف آب در اراضی کشاورزی نیز باید در دستور کار جدی قرار بگیرد به گونه ای که با کاهش سطح زیر کشت بتوان میزان تولیدات را حفظ کرد تا بدین وسیله کشاورزان با وجود کشت کم تر و مصرف آب کمتر از صرفه اقتصادی خوبی برخوردار شوند.