.jpg)
دشت مغان یکی از مناطق مستعد کشت پنبه در استان اردبیل است که علی‌رغم کیفیت بالای خاک این دشت، بیش از ۹۵درصد نیاز پنبه‌کاران به بذر این محصول از طریق واردات تأمین می‌شود. در حالی‌که خاک زرخیز دشت مغان قابلیت کشت انواع محصولات زراعی، کشاورزی و باغی را دارد، اما گاهی با برخی سیاست‌های غلط و تصمیمات نابه‌جا علاوه بر زیان کشاورزان، برخی خسارت‌های هنگفت متوجه حوزه اقتصادی استان اردبیل می‌شود، به‌طوری که هم‌اکنون به‌رغم پتانسیل بالای خاک دشت مغان برای کشت محصول پنبه و افزایش سطح زیرکشت این محصول، سهم قابل توجهی از بذر مورد نیاز زارعان این محصول از طریق واردات تأمین می‌شود. این در حالی است که یکی از چهار کارخانه بزرگ کرک‌گیری بذر پنبه کشور در شمال استان اردبیل و در شهرستان پارس‌آباد واقع شده است. این کارخانه که در گذشته به دلیل رونق کشت پنبه در منطقه فعال بوده، به مرور زمان با کاهش کیفیت و بازدهی بذرهای تولید داخل و عدم اقبال به محصول نهایی این بذرها در بازار، خط تولید آن از کار افتاده است، به‌گونه‌ای‌که هم‌اکنون نزدیک به دو دهه از تعطیلی این کارخانه بزرگ در منطقه می‌گذرد. بی‌شک این مسأله مهم که مستقیماً تولید و اقتصاد منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد، به‌دنبال افزایش رغبت کشاورزان برای خرید بذر وارداتی با تناژ بالا اتفاق افتاده و دلایل زیادی می‌تواند در افزایش روی آوردن کشاورزان به کشت بذرهای وارداتی وجود داشته باشد.
به گفته رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی جهاد کشاورزی استان اردبیل، ارقام بذر پنبه داخلی زودرس، مقاوم به شرایط خشکی و کم‌آبی و زودبازده هستند، اما متأسفانه بنا به دلایلی که کاملاً محرز است، این بذرها خریدار کافی در بین کشاورزان ندارد که بی‌شک حل این مشکل نیازمند علت‌شناسی دقیق و ارائه راهکار اساسی است.
بذر تولید داخل خریدار ندارد
در همین ارتباط پژوهشگر مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان اردبیل به مهر گفت: دو دلیل مهم در این راستا می‌تواند از اصلی‌ترین علل افزایش استقبال از بذرهای وارداتی و کاهش مصرف بذرهای داخلی پنبه در استان اردبیل باشد.
سیدیعقوب سیدمعصومی با اشاره به این‌که در حال‌حاضر بخش قابل توجهی از بذر پنبه قابل کشت در استان وارداتی است، اظهار کرد: متأسفانه علی‌رغم این‌که محصول پنبه یکی از محصولات مهم و سازگار با اقلیم منطقه در دشت مغان بوده، اما هیچ شرکت خصوصی در استان اقدام به تولید بذر این محصول نکرده است و همین موضوع نخستین دلیل نبود رقم مرغوب و مقبول بذر پنبه در استان اردبیل به شمار می‌آید.
وی ادامه داد: بذرهای دلینته و کرک‌گیری شده مورد مصرف کشاورزان استان اردبیل از سایر استان‌ها تأمین می‌شود که اصلی‌ترین دلیل آن رکود تنها کارخانه کرک‌گیری بذر پنبه در منطقه است، به‌طوری‌که در حال‌حاضر تمام بذرهای قابل کشت و تولید داخل برای دلینته‌شدن به استان‌هایی همچون خراسان ارسال و بعد از کرک‌گیری دوباره به سمت استان اردبیل بارگیری می‌شود که این مسأله به خودی خود هزینه اضافی روی دست کشاورزان می‌گذارد.
این پژوهشگر با بیان این‌که نبود بسته‌بندی شیک یکی دیگر از دو علت مطرح‌شده در کاهش استقبال کشاورزان از بذر پنبه داخلی است، یادآور شد: در مقایسه بذرهای تولید داخل و وارداتی به‌خوبی متوجه می‌شویم که کارآیی و بازدهی برخی ارقام بذر داخلی یا با نمونه خارجی برابری می‌کند یا حتی بسیار باکیفیت‌تر از بذر وارداتی است، اما از آن‌جا که ظاهر بذر عرضه‌شده در بازار برای کشاورزان حائز اهمیت است و این موضوع به نوعی مفهوم کیفیت بالای بذر را القا می‌کند، استقبال از بذرهای وارداتی به مراتب بیش‌تر از بذرهای تولید داخلی است.
سید معصومی اضافه کرد: متأسفانه بذرهای داخلی پنبه یا سایر محصولات زراعی و کشاورزی به هنگام عرضه به خریدار یا کشاورزان نه در قالب بسته‌بندی، بلکه در گونی‌های چند کیلویی ارائه می‌شود که حل این مشکل اساسی باید در دستور کار نهادهای مربوطه قرار گیرد.
عمده بذر پنبه کشاورزان مغان تولید کشورهای یونان و ترکیه است
مدیر زراعت جهاد کشاورزی استان اردبیل هم از سهم بالای واردات بذر پنبه در اردبیل خبر داد و اظهار کرد: بیش از ۹۵درصد نیاز کشاورزان بومی استان به بذر پنبه از طریق واردات تأمین می‌شود که عمده این بذرها تولید کشورهای یونان و ترکیه هستند.
حسن روحی با اشاره به این‌که مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان باید رقم قابل کشت با بازدهی بالا را جهت کشت در استان معرفی کند، افزود: اگر ارقامی از بذر پنبه که حاصل تخصص مهندسان کشاورزی منطقه بوده و از کیفیت قابل توجهی برای کشت برخوردار باشد، در داخل استان تولید شود، یقیناً دلیلی برای واردات بذر باقی نمی‌ماند.
وی به بازدهی بالای بذر کرک‌گیری شده اشاره و اذعان کرد: میزان مصرف بذرهای کرک‌گیری شده ۱۷ تا ۲۰کیلوگرم و برای بذرهای کرک‌گیری نشده ۱۰۰کیلوگرم در هر هکتار است که این موضوع مستقیماً با هزینه‌کرد کشاورزان و کاهش سوددهی آنان در ارتباط است.
به‌گفته مدیر زراعت جهاد کشاورزی استان، بذرهای کرک‌گیری شده پنبه قابلیت کشت در مدت زمان طولانی را دارند که در همین رابطه بعد از برداشت محصول پنبه و جداکردن تخم از وش، این تخم‌ها برای ضدعفونی و دلینته‌شدن به کارخانه‌ها ارسال می‌شوند و بعد از طی مراحل لازم مجدداً برای کشت در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرند.
در صورت قطع واردات بذر پنبه، محصولات جایگزین کشت می‌شود!
مدیر زراعت جهاد کشاورزی استان اردبیل در پاسخ به این‌که در صورت کاهش یا قطع واردات بذر پنبه از کشورهای همسایه به استان اردبیل، تکلیف کشت این محصول در استان چه خواهد بود، اظهار کرد: در صورتی که رقم مناسب و جایگزین بذرهای خارجی در استان تولید نشده و در آینده‌ای دور یا نزدیک واردات این بذرها به هر دلیلی راکد شود، کشاورزان مجبور خواهند بود تا در اراضی زراعی خود محصولات دیگری کشت کنند.
روحی تصریح کرد: در صورتی که با کاهش میزان واردات بذر پنبه در منطقه مواجه شویم، می‌توان از راهکارهایی همچون واردات بذر مادر و پایه برای تکثیر این بذرها در داخل نیز استفاده کرد.
در حالی مدیر زراعت جهاد کشاورزی استان اردبیل چنین اظهاراتی دارد که تعداد کل زارعان پنبه در اردبیل به‌طور میانگین سه‌هزار نفر بوده که بیش‌تر این کشاورزان بومی منطقه مغان و تنها پنج درصد از آن‌ها از شهرستان‌های دیگر استان هستند.
بذر داخلی داریم، اما خریدار نه
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل گفت: هم‌اکنون ۱۰رقم بذر پنبه در استان اردبیل تولید و بیش‌تر این ارقام هم‌اکنون در سطح محدودی کشت می‌شود، اما کشاورزان منطقه آن‌طور که باید از این بذرها برای کشت استفاده نمی‌کنند.
حسین کربلایی خیاوی از موفقیت مرکز تحقیقات کشاورزی استان در خصوص تولید بذر بومی پنبه در چند سال اخیر خبر داد و افزود: گرچه دو مورد از این رقم‌ها که با تعامل شرکت انرژی اتمی تولید شده، به مرحله تکثیر نرسیده است، اما هشت رقم بعدی بذر پنبه در سطح کم و به صورت سالانه تولید می‌شود.
این مسئول عنوان کرد: در کنار بذرهای وارداتی و بخش کمی از بذرهای تولید داخل، برخی ارقام اصلاح شده سایر استان‌ها نیز در اردبیل کشت می‌شود که بسیاری از این بذرها مقام به کم‌آبی و با عملکرد و بازدهی بالا هستند.
کربلایی خیاوی با اشاره به این‌که کمبود بذر بومی پنبه در منطقه احساس می‌شود، یادآور شد: متأسفانه نبود تکنولوژی مربوط به دلینته پنبه در استان اردبیل سبب شده تا رغبت به تولید و استفاده ارقام داخلی بذر پنبه به شدت کاهش یابد.
به گفته کربلایی خیاوی، ارقام بذر پنبه تولید اردبیل شامل بذرهای شایان، خورشید، لطیف، تابان، پرتو، ارمغان، ساجدی و گلستان می‌شود.
الیاف پنبه مغان در بازار جهانی بی‌نظیر است
احمدی، دیگر پژوهشگر مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل، هم با اشاره به مرغوبیت پنبه مغان گفت: به دلیل شرایط اقلیمی و آب و هوایی و حاصلخیزی خاک دشت مغان پنبه کشت شده در این دشت از کیفیت بسیار بالایی برخوردار بوده و الیاف تهیه شده از این پنبه نیز طرفداران زیادی در بازارهای داخلی و جهانی دارد.
وی تولید الیاف مصنوعی در اردبیل را یک سد محکم در برابر افزایش و رونق کشت و حلاجی پنبه دانست و افزود: در صورت افزایش اقبال به الیاف مصنوعی در بازار، رغبتی برای استفاده از الیاف طبیعی نمی‌ماند و همین موضوع می‌تواند کشت پنبه و چرخه تهیه و تولید الیاف را با مشکل مواجه کند.
این پژوهشگر معتقد است ظرفیت استان اردبیل و محققان و مهندسان بومی به اندازه‌ای است که می‌توانند با تولید بذر داخلی که با نمونه وارداتی برابری کند، رونق کشت پنبه در مغان را رقم بزنند.
افزایش سطح زیر کشت پنبه در اردبیل
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی استان اردبیل نیز از افزایش سطح زیرکشت محصول پنبه در اردبیل خبر داد و اظهار کرد: از سال ۹۷ تا به اکنون کشت محصول پنبه در استان اردبیل افزایش پنج برابری داشته است، به‌طوری‌که در سال ۹۷ سطح کشت این محصول سه‌هزار و ۶۶۲هکتار بوده و در سال زراعی گذشته این رقم به ۱۳هزار و ۵۰۰ هکتار رسیده است.
احمد شهریار از برنامه‌ریزی برای افزایش سطح زیر کشت پنبه در استان در سال زراعی جاری خبر داد و اضافه کرد: امسال پیش‌بینی ما برای کشت و برداشت محصول پنبه در سطح ۱۵هزار هکتار است.
احیای چهارمین کارخانه کرک‌گیری بذر پنبه کشور درگیر اما و اگرها
کرک‌گیری بذر پنبه یک مزیت اساسی دارد و آن این‌که بذر کشت و برداشت شده پنبه می‌تواند برای کشت مجدد در سال زراعی بعدی کرک‌گیری و به صورت کاملاً آماده انبار و ذخیره‌سازی شود. در این صورت دانه‌های کرک‌گیری و ضدعفونی شده با بازدهی بالا برای کشت آماده می‌شوند که این موضوع اهمیت احیای تنها کارخانه کرک‌گیری بذر پنبه در پارس‌آباد مغان را دو چندان می‌کند. وقتی موضوع رکود این واحد تولیدی را از نهاد مربوطه پیگیر شدیم، ادعا شد که کارخانه متروکه در پارس‌آباد مغان آماده واگذاری به بخش خصوصی و راه‌اندازی مجدد خط تولید است.
در همین ارتباط صمد شاهی، مدیرعامل شرکت ذرت سبلان و متقاضی مالکیت کارخانه کرک‌گیری بذر پنبه پارس‌آباد، گفت: با توجه به این‌که بیش از دو سال است که سطح زیرکشت پنبه در منطقه رشد قابل توجهی داشته، این موضوع نیاز به راه‌اندازی مجدد خط تولید کارخانه کرک‌گیری بذر پنبه را بیش‌تر می‌کند که در همین رابطه با تقاضایی که از سازمان جهاد کشاورزی استان داشتیم، قرار بر تصمیم‌گیری جدی در خصوص همین موضوع مهم شد.
وی راه‌اندازی کارخانه دلینته پنبه مغان را مشروط به واگذاری مالکیت عنوان و اضافه کرد: با ارائه مدارک لازم و یافتن گونه بذر داخلی با بازدهی بالا می‌توان این کارخانه را دوباره راه‌اندازی کرد، اما در صورتی که مالکیت این کارخانه به بخش خصوصی واگذار نشود، قطعاً در آینده مشکلات جدیدی را به همراه خواهد داشت.
این سرمایه‌گذار در پاسخ به این‌که در رابطه با فرسودگی تجهیزات خط تولید کارخانه و هزینه برای نوسازی این تجهیزات چه برنامه‌ای دارید، گفت: بی‌شک بخش مهمی از تجهیزات و لوازم سنگین کارخانه در طول این سال‌ها با فرسودگی مواجه شده‌اند که در صورت راه‌اندازی مجدد نیاز به بازسازی و نوسازی دارند و با رایزنی‌های صورت گرفته با جهاد کشاورزی این سازمان آماده ارائه تسهیلات حمایتی برای احیای کامل این واحد تولیدی است.
شاهی به جای خالی صنعت تکنولوژی بذر پنبه در اردبیل اشاره و اذعان کرد: راه‌اندازی سایت فرآوری پنبه خواسته بیش‌تر سرمایه‌گذاران در منطقه است که در کنار این مهم می‌توان به بحث کرک‌گیری و دلینته‌کردن بذر پنبه نیز اهتمام و توجه بیش‌تری داشت.
در سالی که «تولید؛ پشتیبانی‌ها، مانع‌زدایی‌ها» نام‌گذاری شده، تصور عموم بر این است که با توجه به اهمیت تولید ملی و بها دادن به نیروی انسانی داخلی بیش‌تر موانع مسیر تولید و چالش‌های اقتصاد داخلی از سر راه برداشته شود. همچنین با اقرار به سابقه طولانی کشت پنبه در منطقه مغان و شهرستان پارس‌آباد انتظار می‌رود زیرساخت‌های کافی برای رونق کشت این محصول و اشتغال بیش‌تر کشاورزان در منطقه فراهم و از تکرار سرنوشت چند سال قبل «طلای سفید» در استان اردبیل و کاهش کشت آن طی چند سال متمادی جلوگیری شود.