تحقیقات کشاورزی دیم، محصول خودباوری مهندسان ایرانی

نقش‌آفرینی این موسسه در زمینه توسعه پایدار کشاورزی دیم همواره طی این سال‌ها در مسیر به‌زراعی ارقام حبوبات، غلات، دانه‌های روغنی و علوفه دیم ادامه داشته اما درخشش آن با تکیه بر توان مهندسان داخلی بار دیگر طی سال‌های اخیر تکرار شد.

متخصصان این موسسه در اجرای دو پروژه ملی «بهبود امنیت غذایی» و «افزایش بهره‌وری نظام‌های زراعی گندم‌بنیان» با دو مرکز تحقیقات بین‌المللی همکاری داشتند اما این مراکز به دلیل اعمال تحریم‌های ظالمانه و با اجبار و فشار بیرونی از مشارکت کنار کشیدند تا بار دیگر موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور به دانش بومی تکیه کند. 

این موسسه پس از آن با همکاری بخش اجرا در سطح کشور، هدایت معاونت زراعت وزارت جهاد کشاورزی و با پشتیبانی فنی در امور تامین بذر، آموزش و نظارت فنی به یاری طرح موسوم به «جهش تولید» شتافت و زمینه لازم برای اتفاق‌هایی کم‌نظیر در بخش کشاورزی دیم کشور را فراهم کرد.

طرحی که اکنون با مشارکت ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) به صورت پایلوت در ۶۴۰ هزار هکتار از اراضی دیم کشور در حال اجرا بوده و بر اساس یک برنامه پنج ساله از سال زراعی آینده قرار است از یک سو بهره‌وری کشت دیم در واحد سطح به واسطه اجرای آن افزایش یابد و از سوی دیگر نیز کشت گیاهان جایگزین با وجود همه مزیت‌هایی که دارد، بیشتر شود.

مصاحبه خبرنگار ایرنا در دفتر مراغه با رییس موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور نه تنها اهمیت کارهای پژوهشی در این بخش را نشان می‌دهد بلکه قابلیت‌های پژوهشگران ایرانی را بیش‌ازپیش آشکار می‌کند؛ قابلیتی که همواره مورد توجه بوده و طی سال‌های اخیر و با تدبیر مسئولان به اوج رسیده است. 

سوال: تحقیق در زمینه کشاورزی دیم از چه اهمیتی برخوردار است؟

پاسخ: موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور متولی افزایش پایدار تولید از نظر کمی و کیفی و توسعه پایدار در بخش زراعت دیم کشور بوده و یکی از ۲۰ موسسه تحقیقاتی تحت پوشش سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج وزارت جهاد کشاورزی است.

ستاد موسسه در مراغه و معاونت آن در استان کرمانشاه واقع است و حدود ۱۴ مرکز تحقیقاتی در اجرای پروژه‌های مختلف در زمینه معرفی ارقام جدید زراعی و همینطور در زمینه به‌زراعی ارقام حبوبات، غلات، دانه‌های روغنی و علوفه دیم و همچنین توسعه کشاورزی حفاظتی با این موسسه همکاری دارد. 

تنوع‌بخشی به ارقام و محصولات دیم و به عبارت دیگر تنوع ژنتیکی، از ماموریت‌های اساسی این موسسه است؛ در کشاورزی با محیط زنده شامل آفت‌ها، عوامل بیماری‌زا و گیاهان روبرو هستیم و جمعیت آفت‌های بیماری‌زا به عنوان موجودات زنده در حال تغییر و تحول است و از سالی به سال دیگر نژادهای جدید آنها بروز می‌کنند؛ بر همین اساس برای آنکه آسیب‌پذیری تولید را کاهش دهیم، باید به طور مستمر در زمینه اصلاح معرفی ارقام جدید فعال باشیم.

رییس موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور: جمعیت و نژاد آفت‌های بیماری‌زای گیاهان همواره در حال تغییر است و برای آنکه آسیب‌پذیری تولید کاهش یابد، باید به صورت مستمر در زمینه اصلاح و معرفی ارقام جدید حبوبات، غلات، دانه‌های روغنی و علوفه دیم فعالیت شود

موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور بخش‌های تحقیقاتی در زمینه‌های غلات، حبوبات، دانه‌های روغنی و نباتات علوفه‌ای دارد و از سال ۱۳۷۲ تاکنون حدود ۸۰ رقم اصلاح شده دیم از سوی این موسسه معرفی شده که ۴۸ رقم از آنها غلات، ۱۶ رقم حبوبات و باقی نیز دانه‌های روغنی و نباتات علوفه‌ای است.

در سایه تلاش همه محققان کشور، طی دیماه امسال در جشنواره معرفی رقم که هرساله به صورت ملی در تهران برگزار می‌شود، ۶ رقم جدید معرفی شد و به غیر از ارقامی که به جشنواره رسید، پنج رقم دیگر را هم معرفی کرده‌ایم که هنوز از آنها رونمایی نشده است. 

علاوه بر این در حال حاضر حدود ۱۳ گزارش معرفی رقم هم در کمیته ملی معرفی ارقام در حال بررسی است و انشالله امسال تعداد معرفی رکورد ۱۲رقم در سال را پشت سر خواهیم گذاشت؛ از سال ۱۳۷۲ تا سال ۱۳۹۴ به طور میانگین هر سال ۲.۵ تا سه رقم جدید از سوی این موسسه معرفی شده بود اما پس از آن تمهیداتی برای سرعت بخشیدن به معرفی ارقام آغاز شد و در سال ۱۳۹۶هشت رقم، در سال ۱۳۹۷ دوازده رقم و در سال ۱۳۹۸ ده رقم معرفی شد.

سوال: نقش موسسه در اجرای طرح «جهش تولید» چیست؟

پاسخ: طرح جهش تولید در دیم‌زارهای کشور با مشارکت موسسه تحقیقات کشاوزی دیم تدوین شد؛ اگر کمی به عقب برگردیم، ما طی پنج سال گذشته در دو پروژه ملی «امنیت غذایی» و «افزایش بهره‌وری نظام‌های زراعی گندم‌بنیان» در سطح کشور فعال بودیم که اجرای آنها در ابتدا با مشارکت دو موسسه تحقیقات بین‌المللی شامل «ایکاردا» و «سیمیت» کلید خورد اما پس از اعمال تحریم‌ها، این دو موسسه کنار کشیدند و پروژه را با همکاری بخش اجرا در سطح کشور و با هدایت معاونت زراعت جهاد کشاورزی ادامه دادیم.

در این پژوژه دستاوردهای تحقیقاتی در پایلوت‌هایی تحت عنوان «نوآوری» در معرض دید کشاورزان و کارشناسان قرار می‌گرفت و این دستاوردها شامل ارقام جدید و لاین‌های امیدبخش بود؛ البته توجه به دستور العمل‌های فنی و راه‌اندازی مزارع نمایشی برای نمایش مزیت رعایت دستورالعمل‌ها در مقایسه با کشاورزی مرسوم و همینطور معرفی کاربرد اصول کشاورزی حفاظتی نیز در دستور کار قرار داشت.

ما در این پایلوت‌ها به طور متوسط مشاهده کردیم که صرفا با تغییر رقم بین ۲۵ تا ۳۰ درصد افزایش عملکرد در مقایسه با ارقام قدیمی‌تر قابل تحقق است و اگر این موارد با رعایت دستورالعمل‌های فنی و اصول کشاورزی حفاظتی همراه باشد، تحقق۴۰ تا ۵۰ درصد افزایش عملکرد در اراضی دیم دور از دسترس نیست.

بر مبنای تجربه‌ها و اتفاق‌هایی که در این پژوه‌ها طی پنج سال گذشته افتاد، همه و به ویژه بخش اجرا به این باور رسیدند که دستاوردهای تحقیقاتی می‌تواند در ارتقای میزان و پایداری تولید اثربخش باشد و این اتفاق‌ها زیربنای فکری «طرح جهش» تولید شد.

در طرح «جهش تولید» هدف افزایش تولید از طریق افزایش بهره‌وری در واحد سطح به واسطه بکارگیری دستورالعمل‌های فنی، کشت ارقام جدید و بکارگیری اصول کشاورزی حفاظتی و نیز توسعه گیاهان جایگزین است. 

زراعت در دیم، غلات‌محور است اما زمانی این زراعت پایدار خواهد بود که گیاهان جایگزین هم به این سیستم زراعی وارد شود؛ یعنی گیاهانی در تناوب با غلات در زراعت دیم کشت شود که به طور عمده شامل حبوبات، به ویژه نخود و عدس، گیاهان علوفه‌ای به ویژه لگوم‌ها و همینطور دانه‌های روغنی است.

در این طرح پیش‌بینی شده تا هر ساله بخشی از اراضی آیش کشور که حدود ۲.۵ تا ۲.۸ میلیون هکتار در سال است، به نفع توسعه گیاهان جایگزین، کمتر شود.

میزان کشت گیاهان جایگزین در این طرح تا یک میلیون هکتار برای گیاهان علوفه‌ای افزایش می‌یابد و افزایش سطح زیرکشت برای دانه‌های روغنی کلزا و گلرنگ و سایر دانه‌های روغنی نیز پیش‌بینی شده است.

در کل افزایش سطح نداریم اما افزایش کشت سالیانه به نفع گیاهان جایگزین و با کاهش سطح آیش وجود خواهد داشت و برابر پیش‌بینی‌ها در این طرح پنج ساله به میزان دو تا سه برابر، افزایش تولید سالیانه از اراضی دیم را خواهیم داشت. 

امسال طرح جهش تولید به صورت پایلوت جهت ارزیابی و برنامه‌ریزی در ۶۴۰ هزار هکتار از اراضی چند استان شروع شده که ۱۴۷ هکتار آن مربوط به آذربایجان‌شرقی است و امیدواریم در سال زراعی جاری ضمن برنامه‌ریزی بهتر برای تامین بذر و سایر نهاده‌ها برای سال بعد، همه موانع اجرایی رفع شود.

به گزارش  کشاورزنا به نقل از ایرنا این موسسه دارای پنج ایستگاه‌ اصلی که نماینده شرایط اقلیمی مختلف کشور به شمارمی‌رود و از آن جمله می‌توان به ایستگاه «شیروان» در خراسان شمالی که نماینده اقلیم سرد و فراخشک است، اشاره کرد.

ایستگاه‌های «مراغه» و «قاملو» این موسسه در کردستان نماینده اقلیم سرد و بسیارسرد، ایستگاه گچساران در کهکیلویه و بویراحمد نماینده اقلیم نیمه گرم و ایستگاه «سرارود» به عنوان نماینده اقلیم معتدل از دیگر ایستگاه‌های اصلی موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور به شمار می‌رود.